Onzichtbare arbeidsmigranten - Zo kunnen we niet doorgaan

In veel Nederlandse steden blijken twee keer zoveel EU-arbeidsmigranten te wonen dan de officiële statistieken aangeven. Zo gaat Rotterdam uit van meer dan 80.000 bewoners uit Oost- en Midden-Europa, terwijl slechts 41.000 officieel zijn geregistreerd. Onderzoekers in Noord-Brabant en Overijssel signaleren hetzelfde probleem: de helft van de migranten die daar wonen en werken, staat niet ingeschreven bij een gemeente en is dus onzichtbaar.

De gemeente Eindhoven wijst in een actieplan op de gebrekkige registratie van arbeidsmigranten in Nederland. Dit leidt niet alleen tot uitbuiting door werkgevers en verhuurders, maar zorgt er ook voor dat wijken verloederen door de grote aantallen migranten.

Een langdurige problematiek

De problematiek rondom het aantal arbeidsmigranten en hun registratie is niet nieuw. Al in het rapport van Koopmans uit 2011 werd hier aandacht voor gevraagd. In het advies “Geen Tweederangsburgers” uit 2020 deed Roemer praktische voorstellen voor een betere registratie. Eén van de voorstellen was een feedbackcyclus waarin het BSN in de loonaangifteketen wordt vergeleken met de BRP/RNI. Dit zou gemeenten en werkgevers periodiek voorzien van informatie, zodat zij actie kunnen ondernemen om arbeidsmigranten correct te registreren.

Voortgang en frustratie

In de voortgangsrapportage Drie jaar na Roemer: Jaarrapportage arbeidsmigranten 2023) wordt vermeld dat de mogelijkheid voor een dergelijke feedbackcyclus wordt verkend door de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens (RvIG) en het UWV. Gezien het grote belang van inzicht in het aantal arbeidsmigranten, zou na drie jaar verkenning meer daadkracht verwacht mogen worden.

Volgens landelijke schattingen zijn er tussen de 600.000 en 800.000 arbeidsmigranten in Nederland, maar het werkelijke aantal ligt waarschijnlijk nog hoger. ,,We moeten de vraag beantwoorden wat voor economie we eigenlijk willen,” zegt de Rotterdamse wethouder Tim Versnel (VVD). ,,Arbeidsmigranten zijn echt nodig voor onze welvaart, maar op deze manier kunnen we niet doorgaan. We hebben maar beperkte ruimte.”

Onzichtbare en onbereikbare steden

Veel steden worstelen met de toestroom van arbeidsmigranten uit Oost- en Midden-Europa, die soms hele wijken overnemen. Omdat velen zich nooit inschrijven, blijven ze onzichtbaar en onbereikbaar voor gemeenten.

Georgi, die tien jaar geleden naar Rotterdam kwam, vertelt: ,,Jullie hadden stukadoors nodig, terwijl er in Bulgarije geen werk te vinden was.” Inmiddels is hij zzp’er en heeft zijn vrouw en dochter overgehaald vanuit Bulgarije. ,,Lekker geld verdienen,” vat hij zijn doel samen.

In wijken zoals Oud-Mathenesse wonen veel Polen, Bulgaren en Roemenen. Ondanks de aanwezigheid van Oost-Europese supermarkten valt het nauwelijks op. Veel migranten werken in de bouw, kassen van het Westland of distributiecentra. Ewelina Michalak, die EU-arbeidsmigranten helpt namens de gemeente, zegt: ,,Officieel gaat het om een kwart van de bewoners, maar het zijn er veel meer. Een grote groep schrijft zich nooit in en blijft onder de radar.”

Overweldigende aantallen

In Rotterdam gaat het bijvoorbeeld niet om 41.000 mensen – zoveel staan er in de basisregistratie – maar eerder om zo’n 80.000 arbeidsmigranten. Ook in Eindhoven (34.000) en de provincie Overijssel (22.700) worden de officiële statistieken van EU-migranten verdubbeld om een beter beeld te krijgen. In Noord-Brabant staat 45 procent van EU-werknemers (42.200) geregistreerd als bewoner van een ander land.

De weg naar Nederland

Michalak legt uit hoe Poolse werknemers hier terechtkomen. Een uitzendbureau in Polen regelt snel werk in Nederland zonder veel planning of kennis van Nederlandse regels. Vaak wordt hen afgeraden om zich in te schrijven, wat leidt tot een gebrek aan zorgverzekering, arbeidsrechten en huurbescherming.

Campagne voor registratie

Rotterdam voert actief campagne om arbeidsmigranten beter in beeld te krijgen. Een bus rijdt door de wijk, mensen worden aangesproken om zich te registreren, en er zijn huis-aan-huis controles. De gemeente heeft ook een overeenkomst gesloten met werkgevers om arbeidskrachten netjes in te schrijven.

Wethouder Tim Versnel (VVD) benadrukt: ,,Het is frustrerend om geen zicht te hebben op wie er in de stad woont, het hangt samen met allerlei grotere problemen.” De leefbaarheid van een wijk komt in het geding als er zoveel arbeidsmigranten wonen. ,,Nederlanders maken graag een praatje met hun buren, maar mensen verstaan en begrijpen elkaar niet meer. Er wonen steeds nieuwe mensen en veel panden worden niet goed bijgehouden, wat leidt tot verloedering van een buurt.”

Nationale discussie nodig

Onlangs bezocht Versnel Roemenië en Polen om afspraken te maken over de terugkeer van migranten. Hij pleit voor een landelijke discussie: ,,We hebben arbeidsmigranten echt nodig voor onze welvaart, maar we kunnen niet doorgaan op deze manier. We hebben maar beperkte ruimte.”

Het nieuwe kabinet moet volgens Versnel regelen dat nieuwe bedrijven vooraf verplicht worden om na te denken over de huisvesting van arbeidsmigranten. Michalak is het hiermee eens: ,,De vele uitzendbureautjes blijven arbeiders sturen, maar de mensen die hier al zijn, worden een beetje vergeten.” Registratie is een belangrijke eerste stap: ,,Zo kunnen mensen die hier iets willen opbouwen, dat ook echt doen.” Nederlands leren, hun kind naar school sturen, carrière maken. “Ik hoop dat ze die kans pakken.”